Dzień Wszystkich Świętych

W dzieciństwie cmentarz nie budził we mnie grozy. Ciekawił, opowiadał, wzruszał, krył też wiele tajemnic. Fascynowały, a nie przerażały niedomknięte grobowce, świeżo wykopane doły. My, dzieci, potrafiliśmy długo krążyć cmentarnymi alejkami, oglądać nagrobki i wczytywać się w treść napisów. Tłumaczyłam młodszemu bratu, kto tu leży i dlaczego. Czasem trochę zmyślałam, z reguły jednak wspierałam się wcześniej usłyszanymi od babci historiami o spoczywających na cmentarzu. Przyglądaliśmy się zdjęciom zmarłych i próbowaliśmy wyobrazić sobie, jacy byli.

W przeddzień Wszystkich Świętych szło się na cmentarz na dłużej. Trzeba było wyszykować grób, a właściwie groby, bo dbaliśmy też o leżący w sąsiedztwie opuszczony grób jakiejś nieznanej nam kobiety. Mycie płyty, wybłyszczanie, układanie wzoru z gałązek świerkowych - to były wcale niełatwe zadania. Wymagały staranności i cierpliwości. Dorośli koncentrowali się na grobie dziadka, my dzieci na tym drugim grobie, aby nie był gorszy, aby niczego mu nie brakowało.

Najważniejszy był jednak dzień 1 listopada. Już wczesnym rankiem ktoś z dorosłych, najczęściej tata, biegł ze świeżymi kwiatami na cmentarz, by nadać grobom ostateczny szlif. Wieczorem strach było kwiaty zostawiać, bo przecież „ukradną, jak amen w pacierzu ukradną”. Rodzice kupowali, od zawsze, złocisto-rudawe podwójne chryzantemy. Przepiękne. 

Nieco później, w porze obiadowej, babcia biegła na cmentarz z lampkami. Początkowo były to znicze robione przez nią własnoręcznie, domowymi sposobami, głównie w musztardówkach, potem - kupowane w sklepach kolorowe seryjne lampki. I na koniec - następowała godzina męki, czyli szykowanie się do wyjścia. Dlaczego męki? Dlatego, że wbijano nas w zimowe buty, zimowe kurtki, czapki, rękawiczki, często świeżo nabyte, więc nie bardzo wygodne. Ubierano nas ciepło, i to, mam wrażenie, niezależnie od tego, jaka panowała temperatura. Co prawda, muszę tu oddać sprawiedliwość rodzicom, w tamtych czasach we Wszystkich Świętych najczęściej było bardzo zimno, często mroźnie, a nawet śnieżnie.

My, dzieci, otrzymywaliśmy w tym dniu trochę gotówki, za którą od handlarzy stojących przed cmentarzem kupowaliśmy dużo białych świec. Ganialiśmy potem z nimi po cmentarzu, dbając o to, by żaden grób nie był ciemny. Światełko miało się palić dla każdego. Kiedy świece się kończyły, szliśmy na całość i podkradaliśmy lampki dziadkowi. Oczywiście do czasu, bo proceder nie spotkał się z entuzjazmem dorosłych.

W czasie mszy i procesji staliśmy, tak jak kazał obyczaj, przy swoim grobie. Lampki paliły się z pełną mocą, chryzantemy rozkwitały i grób wyglądał przepięknie. Babcia stała dumnie, bo to w końcu jej, przede wszystkim jej zasługa. O wszystko zadbała. Nawet o to, żebyśmy my, dzieci, wyglądały porządnie i grzecznie. Ja też czułam wagę chwili, więc modliłam się z przejęciem i od czasu do czasu polerowałam fotografię dziadka. 

Po mszy był czas swobody. Rodzice spotykali znajomych, toczyli jakieś nudne rozmowy, więc jak tylko nadarzała się okazja, urywaliśmy się i zaczynaliśmy swobodne buszowanie po cmentarzu. Zaglądaliśmy też na leżący obok cmentarz żołnierzy radzieckich, by i tam zapalić naszą świeczkę. Pamiętam, że razu pewnego - byliśmy już wtedy nieco starsi - urwaliśmy się naprawdę, bo poszliśmy do kina i w pustej sali kinowej (ta pustka pogłębiła naszą świadomość grzeszności czynu) zaliczyliśmy jakiś seans filmowy. Upiekło się nam, bo babcia, najczujniejsza, wróciła wcześniej do domu, a rodzice, przejęci cmentarnym życiem towarzyskim, nie zauważyli, że ich dzieci zniknęły na tak długo.

No i w końcu następował na cmentarzu wieczór. Rozgrzane od lampek powietrze. Feeria kolorów. Wszyscy poruszali się jakoś wolniej, rozmawiali ciszej lub po prostu milkli. Tego nastroju nie da się z niczym porównać i nie da się zapomnieć. A w domu czekała smaczna, ciepła kolacja. I jeszcze trzeba było zostawić na stole jedzenie dla zmarłych, których dusze nas tej nocy odwiedzą.

W Zaduszki też odwiedzaliśmy cmentarz, ale już tylko w towarzystwie babci. Rodzice pracowali.

*To wspomnienie pochodzi z mojej książki; Pora jesieni, pora wspominania. Czyli wszystko się zgadza: jest jesień i jest pora wspominania.