WIELKANOC w "Płomyku" z 7 kwietnia 1938 roku

W ramach blogu prowadzonego w Onecie robiłam regularne przeglądy przedwojennych Płomyków i bardzo mnie to zajęcie pochłaniało. I dlatego, postanowiłam niektóre płomykowe posty, po drobnych redakcyjnych przeróbkach, przypomnieć. Może komuś się spodobają?

Wielki Tydzień i Wielkanoc. W Płomyku kilka tekstów religijnych. Opis triumfalnego wjazdu Jezusa na osiołku do Jerozolimy*:

„ - Hosanna! Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie, Król Izraelski – wołał lud żydowski i rzucał szaty i gałęzie palmowe na drogę, po której na małym osiołku jechał Jezus Chrystus ku miastu swej przyszłej męki i chwały”.

Jest wiersz Anny Rudawcowej ”Ukrzyżowany”. Szczególnie wzrusza mnie ten jego fragment:

„Uczyłem: ludzie braćmi są … A siłą, która zwycięża lęk, zło i tęsknotę, jest wolność, jest braterska, wielka miłość! Dano mi krzyż… I ciernie … I Golgotę …”. 

I jeszcze jeden wiersz - Wandy Malickiej „W Palmową Niedzielę”:

„W wiosenną Kwietną Niedzielę, w kościele kłonią się palmy, a wiatr po polach lata i śpiewa psalmy. Wiatr resztki śniegu uprząta, żeby nie było już zimy, bo może Chrystus tu wstąpi w drodze do Jerozolimy. Idzie, a drogę Mu ściele swą białą szatą mgła ranna, organy grają w kościele, w polu wiatr śpiewa: Hosanna”.

I „Kwietniowy ranek” M. Czerkawskiej o tym, jak to trzy Maryje odkryły, że grób Chrystusowy jest pusty. I jeszcze bajka, dla najmłodszych czytelników,  Wandy Grodzieńskiej,  o białym baranku, co wędrował po świecie i szukał Chrystusa, aż ulitowało się nad nim słońce, zrobiło mu z promieni drogę złocistą do nieba i „(…) chociaż stało się to dawno, dawno temu, co rok w Niedzielę Wielkanocną o świcie widać na słońcu skaczącego baranka”.

Cała seria artykułów o zwyczajach wielkanocnych. Wanda Grodzieńska pisze o świętowaniu na Helu, czyli o przynoszeniu w Wielką Sobotę święconego ognia z kościoła do domu; o zatykaniu wierzbowych gałązek w budynkach gospodarczych, by złe duchy nie straszyły i nie odbierały krowom mleka; o myciu się bieżącą, czyli rzeczną, wodą w Wielką Niedzielę, koniecznie przed wschodem słońca, aby uniknąć wrzodów i krost przez cały rok. 

Z kolei W. Dybusowa opisuje świętowanie na Mazowszu i takie rytuały jak: chodzenie  po chatach z Gaikiem i z Kogutkiem; wylewanie barszczu na znak, że post się kończy;  struganie drewnianych grzechotek po to, by w Wielki Czwartek z samego rana  „po całej wiosce niemiłosierny hałas czynić”.   Jest i ciekawostka. Okazuje się,  że ongiś dyngusikiem na Mazowszu zwano nie śmigus tylko podarunek wręczany chodzącym po wykupie.

O tym, jak wygląda „Wielki Tydzień w Sandomierskiem”, pisze  M. A. Kasprzycka. Jest o stukocie kołatek i terkotaniu trajkotek w Wielki Czwartek; jest o odwiedzaniu kościołów w Wielki Piątek; jest o paleniu tarniny i święceniu wody w Wielką Sobotę; jest o pieczeniu i o święconkach; jest i o rezurekcji, „A kiedy dzwony radośnie uderzą zwiastując Zmartwychwstanie i procesja trzykrotnie okrążać kościół zacznie, zwycięskie alleluja bije w niebo, a zapach świeżo rozkwitłych wierzb miesza się z dymem kadzidłowym”. 

No i pora na „Obyczaje wielkanocne na Podhalu i Huculszczyźnie”. Autor (autorka?) tekstu, podpisany (-a) jako Om, zaczyna od Podhala, jako że: : „Góral z Podhala, chłop tęgi, jak to mówią „i do tańca i do różańca” obchodzi bardzo uroczyście święto Wielkanocy”. Na tych terenach bardzo starym zwyczajem jest obmywanie całego ciała w Wielki Piątek, koniecznie  w nocy, pomiędzy godziną pierwszą a drugą,  a także: kadzenie drzew w Wielką Sobotę dla ochrony przed robactwem i dla zapewnienia urodzaju;  wysyłanie po powrocie z kościoła najmłodszych dzieci nad rzekę, po to, by zobaczyły „jak garnek żuru wpada do wody”, a dorośli mogli w tym czasie spokojnie spożyć posiłek.

   Jest i o tym, że po powrocie z kościoła „Gaździna niesie do obory część święconego i sypie je do żłobów błogosławiąc swój dobytek”.

Na Huculszczyźnie też jest uroczyście, a świętowanie  rozpoczyna się  „na długo przed samą Wielkanocą, która w ich języku nazywa się Wełykydeń”. Już w połowie postu zaczynają się świąteczne przygotowania. Huculi słyną z pięknych kraszanek i wierzą w ich moc odwracania czarów i uroków. W Wielką Środę (Żywną Seredę) wypiekane są małe bochenki żytniego niekiszonego  chleba, tzw. paski. W trakcie pieczenia obowiązuje wiele obrzędów odganiających zło.  
     W Wielki Piątek nie wolno rozniecać ognia, za to w Wielką Sobotę dymi się na potęgę, gotując i piekąc. I w końcu jest długo oczekiwana Wielka Niedziela. Wszyscy spieszą do cerkwi. „Święcenie potraw odbywa się na cmentarzu, gdzie rozkłada się jadło na grobach zapraszając duchy zmarłych do wspólnej uczty. Potem następuje składanie życzeń i obdarowywanie biedniejszych święconym”. 

Paski piecze się też na Rusi. Jak pisze A. Karwowska: „Mają one kształt okrągłych bochenków, a ubierane są krzyżykami, ptaszkami i różami wyrobionymi z kruchego ciasta. Pasek musi na święta być tyle, ile jest osób w rodzinie”.  Wyjątkowo starannie na Wielkanoc bieli się lepione z gliny chaty, a w Wielką Sobotę późnym wieczorem myje dzieci. O północy wszyscy idą do cerkwi. „Gospodynie obładowane zapasami, stają u wejścia i czekają na poświęcenie przyniesionego jadła. Wreszcie chór zaczyna śpiewać: Christos woskries! Alleluja. Kapłan w pontyfikalnym stroju przystępuje do święcenia.  Za kapłanem idą mali chłopcy zbierając od wiernych ofiary w naturze: jaja i chleby”. 
     Po poświęceniu jest uroczyste nabożeństwo, a po jego  zakończeniu  kapłan całuje krzyż i wypowiada sakramentalne słowa:  Christos woskries. Parafianie odpowiadają mu: Wo istinu woskries.  I całują się między sobą. „Kiedy w okresie trzech wielkanocnych dni, czyjś najzawziętszy wróg podejdzie ze słowami: Christos woskries, nie wolno mu nie przebaczyć doznanych uraz, ale należy odpowiedzieć wedle zwyczaju i trzykrotnie go ucałować”.

W Wielką Niedzielę całą wieś się bawi na placu przedcerkiewnym w świąteczne tradycyjne gry, a w drugi dzień świąt wszyscy  wędrują na cmentarz: „Po głośnym odmówieniu  „Ojcze Nasz” wszyscy zabierają się do jedzenia wierząc, że w tej chwili zmarli siedzą obok nich i uczestniczą w biesiadzie”. Przed odejściem zostawia się nieco jadła na mogiłach. Jadło to oczywiście znika „wyzbierane przez dziadków”.  „W Poniedziałek przyjęty jest zwyczaj obdarowywania się pisankami, przebierania się i oblewania wodą. Skorupki z pisanek wrzuca się do potoku. Ma to znaczenie symboliczne: aby popłynęły do Morza Czarnego, by ci, którzy są w tureckiej niewoli, wiedzieli, że nadeszło Święto Zmartwychwstania”.

Jest w numerze również coś dla maluchów, czyli sympatyczna rymowanka H. Janiuszewskiej „O Wielkanocnym dziękczynieniu”. Każdy za co innego dziękuje Bogu: jejmość za udane wypieki, „Że mi się wszystko dobrze upiekło, nic nie spaliło, nic nie uciekło”; jejmościanka pierwsza – Jagienka - za korale i sukienki, za śpiewy, tańce i śmieszne dyngusy, za piękne stoły, białe obrusy, „Za tę Wielkanoc, i za święcone, i za korale moje czerwone”, jejmościanka druga – Walerka – za miłe krówki, za łąki w kwiatach, za cielątka, za źrebięta, „Dzięki Ci, Boże za stadka krów, za świnki, konie, ćwierkliwy drób… Dzięki ci Boże Zmartwychwstały, łaskawym okiem stadek strzegący…”; jejmościanka trzecia – cichutka – dziękuje żarliwie za „… słońca blaski promienne! Za wierzby w srebrze młodych kocanek, za ćwierki ptasie w świeży poranek” itd. A Anieli te dzięki zbierają i zanoszą do Nieba.

Dla porządku muszę zajrzeć do mojego ulubionego działu: Z bliska i z daleka. Jest smutna wiadomość. Przytoczę dosłownie: „Dnia 13 marca pod naciskiem Niemiec prezydent Republiki Austriackiej Miklas ustąpił ze swego stanowiska i przekazał władzę zwolennikowi Hitlera, kanclerzowi Seyss-Inquartowi, który ogłosił przyłączenie Austrii do Niemiec. Od tej chwili Austria przestała być samodzielnym państwem i stała się prowincją państwa niemieckiego. Obecnie pracuje się nad tym, żeby rząd i administracja w obu częściach państwa były jednolite. Mapa Europy w ciągu kilku dni zmieniła wygląd”. Tylko tyle. Bez komentarza.

Na wypadek, gdyby komuś  udało się cofnąć w czasie, do marca 1938 roku, informuję, że przez godzinę w okolicy Ogrodu Zoologicznego w Warszawie harcowały siedmiomiesięczne lwiątka. Uciekły swemu opiekunowi w czasie spaceru.